پس از پایان یافتن ماه مبارک رمضان ; یعنی در شب عید فطر, افرادی که دارای شرایط باشند, باید زکاتی بپردازند که مقدار و موارد مصرف آن خواهد آمد. این زکات به نام زکات فطره خوانده میشود.
افرادی که در شب عید فطر دارای این شرایط باشند زکات فطره بر آنها واجب است :
1- بالغ باشد.
2- عاقل باشد.
3- بنده کسی نباشد.
4- فقیر نباشد.
فردی که دارای شرایط فوق باشد باید زکات خود و کسانی که در مغرب شب عید فطر نان خور او هستند را بپردازد, کوچک باشند یا بزرگ , مسلمان باشند یا کافر, خرج نان بر او واجب باشد یا نه , در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر (یعنی حتی اگر فرزند او که نان خور اوست به مسافرت رفته باشد باید زکات او را بدهد) و همچنین مهمانی که با رضایت او پیش از غروب شب عید فطر وارد خانهاش شده باشد, باید زکات او را بدهد.
وقت پرداخت زکات فطره : از شب عید تا ظهر روز عید فطر و بهتر آن است که در روز عید بدهد و اگر نماز عید میخواند بنا بر احتیاط واجب قبل از نماز عید بپردازد
مقدار زکات فطره : هر نفری یک صاع که تقریباً 3کیلو است .
جنس زکات فطره : گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرت و مانند اینها.
وقت وجوب زکات فطره : شب عید فطر.
وقت پرداخت زکات فطره : از شب عید تا ظهر روز عید فطر و بهتر آن است که در روز عید بدهد و اگر نماز عید میخواند بنا بر احتیاط واجب قبل از نماز عید بپردازد.
مصرف زکات فطره : همان مصرف زکات مال است , گر چه احتیاط مستحب آن است که فقط به فقرای مؤمن و به مساکین بدهد.
فطره مهمانی که پیش از غروب شب عید فطر, بدون رضایت صاحبخانه وارد میشود در صورتی که نان خور او حساب شود, واجب است و همچنین است فطره کسی که انسان را مجبور کردهاند که خرجی او را بدهد
احکام زکات فطره
1- کسی که مخارج سال خود و اهل و عیالش را ندارد و کسبی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و اهل و عیالش را تأمین کند فقیر است و دادن زکات فطره بر او واجب نیست .
2- فطره مهمانی که پیش از غروب شب عید فطر, بدون رضایت صاحبخانه وارد میشود در صورتی که نان خور او حساب شود, واجب است و همچنین است فطره کسی که انسان را مجبور کردهاند که خرجی او را بدهد.
3- فطره مهمانی که بعد از غروب شب عید فطر وارد میشود, بر صاحبخانه واجب نیست , اگر چه پیش از غروب او را دعوت کرده باشد و در خانه او هم افطار کند.
به کسی که فطره را در معصیت مصرف میکند نباید فطره بدهند
4- کسی که دیگری باید فطره او را بدهد واجب نیست فطره خود را بدهد.
5- اگر فطره انسان بر کسی واجب باشد و او فطره را ندهد بر خودش واجب نمیشود.
6- کسی که سید نیست نمیتواند به سید فطره بدهد, حتی اگر سیدی نان خور او باشد نمیتواند فطره او را به سید دیگر بدهد.
7- فقیری که فطره به او میدهند لازم نیست عادل باشد ولی احتیاط واجب آن است که به شرابخوار و کسی که آشکارا معصیت کبیره میکند فطره ندهند.
8- به کسی که فطره را در معصیت مصرف میکند نباید فطره بدهند.
9- احتیاط واجب آن است که به یک فقیر بیش از مخارج سالش و کمتر از یک صاع فطره ندهند.
10- اگر فطره را کنار بگذارد, نمیتواند آن را برای خودش بردارد و مالی دیگر را برای فطره بگذارد.
11- اگر در محل خودش مستحق پیدا شود احتیاط واجب آن است که فطره را به جای دیگر نبرد و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود باید عوض آن را بدهد.
پرداخت فطریه از واجبات الهی
در روایات اسلامی فراوان به فطریه اشاره شده و در قرآن هم اشارهای به آن شده است.زکات فطره بر همه مسلمان عاقل و بالغ که توانایی دارند واجب است، یعنی بر روزهداران و معذورین و کسانی که عمداً روزه را خوردند واجب است.
زکات فطره ، شکر نعمت حضور در میهمانی خدا
دو نوع شکر وجود دارد؛ یکی نماز عید فطر است که ما میخوانیم و خدا را شکر میکنیم و از طرفی هم زکات فطره میدهیم و با این کار به فقرا کمک میکنیم، که این هم شکر عملی است.
زکات فطره نوعی شکرگزاری است که نسبت به اعمالی که در این ماه مبارک رمضان انجام دادهایم پرداخت میکنیم.
خداوند با عنایات خویش، ما بندگان را در ضیافت خانه ماه رمضان پذیرفت و از ما هم پذیرایی شد و ما هم باید در مقابل این نعمت عظیم شاکر باشیم.
اگر در محل خودش مستحق پیدا شود احتیاط واجب آن است که فطره را به جای دیگر نبرد و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود باید عوض آن را بدهد
دو فایده مهم پرداخت زکات فطره
پرداخت زکات فطره از شرایط قبولی روزه ماه مبارک رمضان است.
دومین فایده پرداخت زکات فطره بیمه کردن انسان در برابر حوادث مختلف در طول سال است و انسان مبلغ کمی میپردازد و خودش را بیمه میکند.
نکاتی درباره عید فطر
امیرالمؤمنین(ع) در خطبه عید فطر میفرماید:
«الا و ان المضمار الیوم و السباق غدا الا و ان السبقة الجنة و الغایة النار». [من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 516.]
دنیا محل مسابقه است و آخرت زمان اجر گرفتن، بهشت جایزه برندگان این مسابقه و جهنم جزای بازندگان است. در روایتی از فرزند گرامیش چنین آمده است:
«مر الحسن (ع) فی یوم فطر بقوم یلعبون و یضحکون فوقف علی رؤوسهم، فقال: ان الله جعل شهر رمضان مضمارا لخلقه، فیستبقون فیه بطاعته الی مرضاته، فسبق قوم ففازوا، و قصر خرون فخابوا، فالعجب کل العجب من ضاحک لاعب فی الیوم الذی یثاب فیه المحسنون و یخسر فیه المبطلون و ایم الله لو کشف الغطاء لعلموا ان المحسن مشغول باحسانه و المسی ء مشغول باسائته. ثم مضی ». [تحف العقول، ص 170]
در این حدیث، امام حسن (ع) انجام اعمال عبادی در ماه مبارک رمضان را، تشبیه به مسابقه بین افراد نمودهاند و عید فطر را زمان اخذ جوایز برندگان آن میدانند.
فایده پرداخت زکات فطره بیمه کردن انسان در برابر حوادث مختلف در طول سال است و انسان مبلغ کمی میپردازد و خودش را بیمه میکند
لذا حضرت علی (ع) در ویژگیهای عید فطر میفرمایند:
1- روزی که نیکوکاران ثواب میبرند.
«هذا یوم یثاب فیه المحسنون ».
2- روزی که گنهکاران زیان میبینند.
«و خسر فیه المبطلون »
3- شبیهترین روز به روز قیامت است.
«اشبه بیوم قیامکم ».
چون در قیامت عدهای که زیان کارند، تأسف میخورند و غضبناک میگردند و عدهای که نیکوکارند رستگار و متنعم به نعمتهای الهی میشوند.
4- روز عبرت گرفتن.
«فاذکروا بخروجکم »
وقتی از منازلتان برای خواندن نماز عید خارج میشوید، به یاد آورید زمانی را که از منزل بدن خود خارج خواهید شد و سوی خدای خود خواهید رفت.
«من الاجداث الی ربکم »
وقتی در جایگاه نماز خود میایستید به یاد آورید زمانی را که در محضر عدل الهی میایستید و از شما حسابرسی میکنند.
«و اذکروا وقوفکم بین یدی ربکم »
وقتی از نماز به منازلتان بر میگردید به یاد آورید زمانی را که به منازل خود در بهشت خواهید رفت.
«و اذکروا منازلکم فی الجنة »
5- روز بشارت غفران و بخشش الهی.
«ابشروا عباد الله فقد غفر لکم ما سلف من ذنوبکم ».
رضا (ع) و فلسفهی نماز عید فطر
نماز عید فطر،با معنویتخاصی که دارد،دلها را متوجه خدامیکند،حالت توبه و استغفار در دلها ایجاد میسازد و مستحب است کهانسان،پیش از نماز عید،غسل کند،دعاهای خاصی را بخواند،و در فضای باز و در زیر سمان به نماز بایستد .
امام رضا(ع)میفرماید : « انما جعل یوم الفطر العید،لیکون للمسلمین مجتمعایجتمعون فیه و یبرزون لله عز و جل فیمجدونه علی ما منعلیهم، فیکون یوم عید و یوم اجتماع و یوم زکوة و یوم رغبة و یوم تضرع » [وسائل،ج 5 ص 141،من لا یحضر،ج 1 ص 522 .]
زکات فطره نوعی شکرگزاری است که نسبت به اعمالی که در این ماه مبارک رمضان انجام دادهایم پرداخت میکنیم. خداوند با عنایات خویش، ما بندگان را در ضیافت خانه ماه رمضان پذیرفت و از ما هم پذیرایی شد و ما هم باید در مقابل این نعمت عظیم شاکر باشیم
خداوند،روز فطر را بدین سبب«عید»قرار داد، تا مسلمانان،مجمعی داشته باشند که در آن روز،جمع شوند و در برابر خداوند،به خاطر منتها و نعمتهایش،به تمجید و تعظیم بپردازند،پس آن روز،روز عید و تجمع و زکات و رغبت و نیایش است . در این حدیثشریف،فلسفه این نماز و عید را در محورهای زیر،بیانکرده است :
1- اجتماع و گردهمایی
2- زکات و رسیدگی به فقرا
3- رغبت و گرایش به خدا
4- تضرع و نالیدن به درگاه پروردگار
و اینها،هم ناظر به بعد معنوی و عرفانی این نماز و مراسم عبادیاست،هم توجه به آثار اجتماعی و فوائدی دارد که به مردم میرسد و مردمبا پرداخت«زکات فطره»،بینوایان مستمند را به نوایی میرسانند و بهیک لحاظ از نظر تأمین معاش محرومان،عید فطر،:«عید فقرا»محسوبمیشود [پرتوی از اسرار نماز ، قرائتی، محسن]